Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija uspostavio je Mehanizam 22. decembra 2010. kao “jednu novu, malu, privremenu i efikasnu instituciju”. Mehanizam je počeo s radom 1. jula 2012. u Arushi u Tanzaniji, odnosno 1. jula 2013. u Haagu u Holandiji. Ogranak u Arushi je naslijedio funkcije proistekle iz MKSR-a, a ogranak u Haagu funkcuje proistekle MKSJ-a.
Mehanizam je početnih godina djelovao paralelno s navedenim krivičnim sudovima. Nakon zatvaranja suda za Ruandu (31. decembra 2015.), i suda za bivšu Jugoslaviju (31. decembra 2017.), Mehanizam je nastavio da djeluje kao samostalna institucija.
Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) bio je sud Ujedinjenih nacija koji se bavio ratnim zločinima počinjenim tokom sukoba na Balkanu 1990-ih godina.
Dok su sukobi još uvek trajali širom bivše Jugoslavije, Savjet bezbjednosti, podstaknut na delovanje izveštajima o počinjenim zvjerstvima i pritiskom međunarodnog javnog mnjenja, jednoglasno je usvojio Rezoluciju 827, kojom je formalno uspostavljen Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju.
Tokom svog mandata, koji je trajao od 1993. do 2017. godine, taj sud je nepovratno promijenio sliku međunarodnog humanitarnog prava. Pružio je žrtvama priliku da opišu strahote kojima su prisustvovale ili ih iskusile, te dokazao da oni koji su osumnjičeni da snose najveću odgovornost za zvjerstva počinjena tokom oružanih sukoba mogu biti i pozvani na odgovornost.
Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju je prvi sud koji je krivično gonio i presuđivao za najteže međunarodne zločine od suđenja u Nirnbergu i Tokiju nakon Drugog svjetskog rata. Tokom prethodne dvije decenije, baveći se zločinima koji su počinjeni tokom sukoba u bivšoj Jugoslaviji 90tih godina XX vijeka, 161 lice je optuženo pred ovim sudom. Od toga je 19-ero oslobođeno krivice. Trideset sedam postupaka je okončano povlačenjem optužnice. Trinaest je proslijeđeno nacionalnim sudovima. Jedan srbijanskom, dva hrvatskom i deset bosanskohercegovačkom sudu. Devedeset je lica osuđeno.
Više od 4.650 svjedoka je svoje iskaze dalo pred ovim sudom. U 10.800 dana suđenja ispisano je više od 2.5 miliona stranica transkripata sudskih postupaka.
Suđeno je za četiri vrste zločina: Genocid, zločini protiv čovječnosti, kršenja zakona ili običaja ratovanja i za teške povrede ženevskih konvencija.
Četvorica presuđenih zločinaca čekaju na prebacivanje u zemlju gdje će izdržavati kaznu: Milivoj Petković, Jadranko Prlić, Mićo Stanišić i Stojan Župljanin.
Sedamnaest ih je prebačeno u zemlje gdje izdržavaju kazne: Miroslav Bralo, Radoslav Brđanin, Vlastimir Ðorđević, Stanislav Galić, Goran Jelisić, Radislav Krstić, Dragoljub Kunarac, Milan Lukić, Sredoje Lukić, Sreten Lukić, Milan Martić, Radivoje Miletić, Dragomir Milošević, Nebojša Pavković, Vujadin Popović, Milomir Stakić i Bruno Stojić.
Kazne je izdržalo 59 presuđenih.
Kazne su se izvršavale ili se još uvijek izvršavaju u 14 država: U Finskoj 7, Norveškoj, Njemačkoj i Austriji po 6, u Italiji i Španiji po 5, Švedskoj, Danskoj i Francuskoj po 4, Ujedinjeno kravljevstvo 3, Poljska 2, a Belgija i Portugal po 1 osuđenog su preuzeli u svoje zatvore.
Trenutno su sa područja bivše Jugoslavije u toku samo još tri postupka pred Medunarodnim rezidualnim mehanizmom za krivične sudove.
Izricanje presude po žalbi zakazano je za 20. mart 2019. godine.
